Ένα Σώμα. Δύο Ρολόγια.

Το σώμα μας δουλεύει με δύο ρολόγια. Το ένα ρολόι ρυθμίζεται από τον ήλιο, και είναι κοινώς γνωστό ως Κιρκαδιανός Ρυθμός. Το άλλο ρολόι, το οποίο ρυθμίζεται από μια ομάδα νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο που ονομάζεται υπερχιασματικός πυρήνας (SCN), έχει την ονομασία «Ομοιόσταση ύπνου/αφύπνισης».

Ώρα για ύπνο

Όταν είμαστε ξύπνιοι για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ομοιόσταση ύπνου/αφύπνισης μας λέει ότι η «ανάγκη ύπνου» συσσωρεύεται και το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να κοιμηθούμε. Αυτή η ρυθμιστική συσκευή μάς βοηθάει επίσης να κοιμόμαστε αρκετά καθόλη τη διάρκεια της νύχτας για να αντισταθμίσουμε τον αριθμό των ωρών που ήμασταν ξύπνιοι.

Αυτή είναι η Παγίδα

Εάν η ομοιόσταση ύπνου/αφύπνισης ήταν το μοναδικό ρολόι μας, θα ξυπνούσαμε από έναν καλό ύπνο πλήρως ξεκούραστοι, ανανεωμένοι και έτοιμοι, αλλά μέσα στην ημέρα, θα νιώθαμε σταδιακά όλο και πιο κουρασμένοι, σαν μπαταρία που σταθερά αδειάζει από ενέργεια. Ωστόσο, όπως γνωρίζετε, αυτό δεν συμβαίνει. Για λόγους εξισορρόπησης της ενέργειας, βιώνουμε διακυμάνσεις μέσα στην ημέρα και αυτό οφείλεται στην αντισταθμιστική δύναμη του άλλου ρολογιού μας, αυτού που κοινώς ονομάζεται Κιρκαδιανός Ρυθμός.

Παλιός όσο και ο ήλιος

Ο κιρκαδιανός ρυθμός είναι ένας 24ωρος κύκλος που επηρεάζει διάφορους οργανισμούς, όπως τους ανθρώπους, τις μύγες και τους μύκητες. Ο κιρκαδιανός ρυθμός μειώνεται και αυξάνεται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της ημέρας. Για τους ενήλικες, ο βαθύτερος ύπνος προκύπτει κατά κανόνα μεταξύ 2-4 π.μ. και το απόγευμα μεταξύ 1-3 μ.μ., παρόλο που αυτό διαφέρει ανάλογα με το αν είστε πρωινοί ή βραδινοί τύποι. Η υπνηλία που βιώνουμε κατά τη διάρκεια αυτών των κιρκαδιανών πτώσεων θα είναι λιγότερο έντονη εάν κοιμόμαστε αρκετά και πιο έντονη αν μας λείπει ύπνος. Ο κιρκαδιανός ρυθμός μάς κάνει επίσης να αισθανόμαστε σε μεγαλύτερη εγρήγορση ορισμένες στιγμές της ημέρας, ακόμη και αν είμαστε ξύπνιοι για ώρες και η ομοιόσταση ύπνου/αφύπνισης μας δίνει σήμα για να κοιμηθούμε.

Η μάχη των ρολογιών

Αυτά τα δύο συστήματα συνήθως αντισταθμίζουν το ένα το άλλο. Παρόλα αυτά, επειδή λειτουργούν ανεξάρτητα, μπορεί να μην εναρμονίζονται. Η κιρκαδιανή διαταραχή, όπως στην περίπτωση του jet lag, μας φέρνει σε σύγκρουση με τα φυσικά μοτίβα ύπνου μας, καθώς η μεταβολή στα εγκεφαλικά σήματα του χρόνου και του φωτός αναγκάζουν το σώμα να αλλάξει το κανονικό του μοτίβο ώστε να προσαρμοστεί. Ωστόσο, αυτά τα συμπτώματα μπορούν επίσης να προκύψουν στην καθημερινή ζωή, όταν ο κιρκαδιανός ρυθμός διαταράσσεται με πολλές ή ακανόνιστες ώρες. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να διατηρείται τακτικό πρόγραμμα ύπνου, έτσι ώστε τα δύο ρολόγια μας να χτυπούν σαν ένα.

Το φως και το μυαλό

Η ομοιόσταση ύπνου/αφύπνισης (SNC) επηρεάζεται επίσης από το φως και το σκοτάδι. Η SCN βρίσκεται ακριβώς επάνω από τα οπτικά νεύρα. Το πρωί το φως ταξιδεύει από τα οπτικά νεύρα στην SCN, δίνοντας το σήμα στο εσωτερικό ρολόι ότι είναι ώρα για ξύπνημα. Η SCN στέλνει σήματα στα άλλα τμήματα του εγκεφάλου που ελέγχουν τις ορμόνες, τη θερμοκρασία του σώματος και άλλες λειτουργίες που παίζουν ρόλο στο αίσθημα ύπνου ή αφύπνισης. Όταν υπάρχει λιγότερο φως, όπως μετά το ηλιοβασίλεμα, η SCN κατευθύνει τον εγκέφαλο να παράγει περισσότερη μελαμίνη, μια ορμόνη που μας φέρνει υπνηλία. Αυτός είναι ο λόγος που η ανάγνωση από το Kindle, το iPad ή το tablet στο κρεβάτι κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να οδηγήσει σε υπερένταση, ενώ η ανάγνωση ενός βιβλίου σε έντυπη μορφή κατά κανόνα επιφέρει την πιο γρήγορη εκδήλωση της κόπωσης.